Zweedse kerst

Een berichtje vanuit Nederland dit keer, want ik ben weer terug! Het is tijdelijk, een kerstvakantie dus. Maar wel eentje van maar liefst drie weken lang! Wat is het heerlijk om na vier maanden weer even thuis te zijn (zelfs met de hele familie compleet!), Nederlands te kunnen spreken en zoveel vrienden en bekenden weer te zien. En wat een genot is het dat het pas om half vijf donker wordt in plaats van om drie uur al, dat ik gewoon op een bank kan zitten, hagelslag op brood kan doen of dat iedereen op straat teruggroet. Het zijn kleinigheden, maar ik heb ze (en vooral jullie) toch wel gemist!

Het is alweer vier weken geleden dat ik een berichtje heb geschreven en dat was eigenlijk niet de bedoeling. Maar de afgelopen weken waren ook zo vol, met opdrachten en toetsen en heel veel leuke activiteiten. Ik heb me lekker ondergedompeld in de Zweedse voorbereidingen op Kerst, dus ik kan jullie gelukkig nu ook een kijkje geven in de Zweedse gewoonten. En daarnaast waren er de examens Zweeds en moesten er allerlei andere opdrachten, die over de onderzoeksmethoden, ingeleverd worden. De dagen zijn voorbij gevlogen!

De aanloop naar de Zweedse Kerst begint al vroeg, want er is natuurlijk geen Sinterklaas om rekening mee te houden. Al half november begonnen de eerste kerstmarkten en op de eerste adventszondag werd de hele stad verlicht.

Mooi hè! Alle pleinen en straten in het winkelgebied hadden zulke gave verlichting. En ook de etalages waren natuurlijk net zo sfeervol aangekleed. En het uitzic!ht vanuit het raam van mijn kamer was zo mooi dat ik de luxaflex pas dichtdeed als ik naar bed ging. Ik had geen kerstboom nodig dit jaar, ik kon prima meegenieten van de versieringen van de buren!

Advent wordt hier echt gevierd. In de winkels zijn heel veel adventskransen en adventsstandaards met kaarsjes te koop en die worden ook echt gebruikt. Zo leeft iedereen toe naar Kerst. En zonder Sinterklaas is die aanloop natuurlijk wat langer dan in Nederland. Ik vond het heerlijk zo, ik heb de Sint niet gemist.

Ik ben een paar keer (telkens met verschillende vrienden) naar de kerstmarkt in Gamla Linköping geweest. Gamla Linköping is een openluchtmuseum met oude Zweedse huisjes en andere gebouwen. Dat was dus een heel mooi decor voor een kerstmarkt. Het tweede weekend had het bovendien gesneeuwd, dus toen was het helemaal een sprookje! En het was druk en heel gezellig met overal kraampjes en mensen in kleding van een eeuw geleden. Zelfs het derde bezoekje was nog genieten, haha.

Op de kerstmarkt en in de winkels heb ik kennisgemaakt met een paar typisch Zweedse kerstlekkernijen. Ze drinken hier graag glögg, een soort kruidige glühwein, maar alcoholvrij en dus heel geschikt voor mij! Het wordt traditioneel warm gedronken met amandelen en rozijnen onderin het kopje. Er bestaan uiteraard speciale glögg-kopjes en die zien eruit als espressokopjes. Ze zijn klein, maar hebben geen oortje. Ik vind glögg best lekker, al heeft warme chocolademelk nog steeds mijn voorkeur. Dat maken ze hier gelukkig ook heel goed. Soms doen ze minimarshmallows in de slagroom en als die dan warm worden en half smelten… Oeh, dat is echt geweldig!

Bij de glögg worden ‘pepparkakor’ gegeten. Letterlijk vertaald is dat peperkoekjes, maar het zijn gemberkoekjes. Misschien klonk ‘peppar’ beter? In ieder geval, ze smaken prima. Het zijn dunne koekjes en ze verschijnen in allerlei vormen. Als je een hartje treft, moet je die op je handpalm leggen en met een vinger in het midden drukken. Als hij vervolgens in drie stukken breekt, mag je een wens doen. Dat heb ik geleerd. En het is me ook al een paar keer gelukt. Rara, wat heb ik gewenst? (Maar dat verklap ik natuurlijk niet, anders komt de wens niet uit.)

Er worden ook veel broodjes gebakken met saffraan. De bekendste is de ‘lussekatt’. Dat ziet er zo uit:

Ik heb ergens gelezen dat het een kat moet voorstellen (katt betekent kat, had ik al gezegd dat Zweeds niet zo moeilijk is?) Ik heb echter de kop en de staart nog niet kunnen ontdekken…

Als je niet zo van glögg houdt, is er altijd nog de julmust. Dat is een drank die eruitziet als cola, maar lang zo zoet niet is. Ik heb het liever dan cola, maar het is alleen met kerst en met Pasen (dan heet het påskmust) te krijgen. Dus ik moet eventjes geduld hebben voor ik er weer van kan genieten.

Tomtes zijn niet eetbaar, maar ze kunnen je niet ontgaan met kerst in Zweden. Het zijn de kleine hulpjes van de Kerstman en ze worden veelvuldig gebruikt als decoratie. Het lijken net kabouters, met een meestal rode puntmuts. Onder de muts is alleen de neus zichtbaar en dan begint het lijfje al. Ze worden veel gemaakt van vilt of wol. Een tomte kan zowel een mannetje als een vrouwtje zijn (Zweden zijn tenslotte zo geëmancipeerd mogelijk), al is het verschil in de decoraties meestal niet zichtbaar.

De Zweden vieren Kerst op 24 december. Ik zou zeggen, da’s een dagje te vroeg, maar daar denken ze hier anders over. Op 24 december eten ze tussen de middag uitgebreid en warm: de julbord. Dat is een vroege versie van het kerstdiner en vlees is erg belangrijk, heb ik gehoord. Na het eten is het tijd voor Kalle Anka (de Donald Duck, zie het vorige verhaal) en daarna mogen de cadeaus onder de kerstboom geopend worden. ‘s Avonds worden de restjes van de julbord gegeten en dan gaat de hele familie naar de kerk voor de kerstnachtmis, hoewel niet alle Zweden kerkgangers zijn, natuurlijk. En op Eerste Kerstdag is het feest eigenlijk alweer voorbij, een beetje zoals onze Tweede Kerstdag, stel ik me zo voor. En dan is er toch nog een Tweede Kerstdag, dus eigenlijk een Derde Kerstdag (of maak ik het nu te ingewikkeld?)

Tijdens de advent wordt er ook nog ruimte gemaakt voor een typisch Zweedse traditie: Santa Lucia (met de klemtoon op de i). Het is een beetje lastig om uit te leggen waar dat vandaan komt, maar ik zal een poging doen. Hopelijk lukt het jullie dan om in deze vakantie de hersens nog even te laten kraken. Santa Lucia is een heilige en verscheen oorspronkelijk op de midwinternacht. Die was een paar eeuwen geleden op 13 december, maar door kalenderverschuivingen is de langste nacht nu op 21 december. Toch wordt het Luciafeest nog op de 13e gevierd. Op de Luciadag, maar ook daarvoor en daarna wel, zingen er overal koren van meisjes in witte jurken met een rode sjerp. Iedereen heeft een kaars in de hand en één (de Lucia) heeft een kroon van kaarsen op het hoofd. Hier in Zweden doen ze niet zo moeilijk over brandgevaar: die kroon bevat gewoon echte kaarsen en die branden ook tijdens het lopen en zingen! De liederen zijn Lucialiederen en ik kende ze niet, maar het zijn prachtige nummers. Ik heb een filmpje toegevoegd van een Luciaviering waar ik bij ben geweest en daar kun je een stukje horen en zien. Tot zover is de traditie nog redelijk te volgen, volgens mij. Het wordt pas interessant als men vertelt waar de traditie vandaan komt en wat ze betekent. Er zijn namelijk meerdere versies. De heilige Lucia kwam uit Italië, maar het feest is niet (meer) religieus. De naam kan zowel afkomstig zijn van lux, dat licht betekent, of van Lucifer, de duivel. In de luxversie komt Santa Lucia licht brengen in de donkere nacht en in de Luciferversie zijn (als ik het goed heb begrepen) de lichtjes bedoeld om wakker te blijven en het huis te bewaken tegen de duivelse Lucia. Lijkt me ook lastig samen te voegen, die twee betekenissen. Mijn voorkeur gaat naar de luxversie, dat vind ik ook beter passen in de kerstsferen.